Mateo Guillade,xefe carlista do sur da Galiza.

Mateo Guillade, militar e político galego do século XIX.
Durante a Iª guerra carlista(1833- 1840), os carlistas tentaron organizar en Galicia un auténtico exército, pero non deron pasado máis aló de bandas paramilitares sen coordinación.

Entre os cabecillas destas guerrillas destacou, por breve espacio de tempo, Mateo Guillade, que de seminarista pasou a brigadier do seu propio exército.

DE SEMINARISTA A PARAMILITAR CARLISTA.

Trala destrucción do chamado “Trienio liberal”  o goberno abolutista creou un exército paramiliatr de carácter ultraconservador chamado corpo de voluntarios realistas, o mozo Mateo guillade, natural de Tomiño, que estudiaba no Seminario de Tui colga a sotana e alístase nestas milicias absolutistas. Dez anos máis tarde, vendo que o seu irmán, Carlos Mª,se fai prácticamente co control delas, Fernando VII para garantizar que a súa filla goberne cando el morra, disolve esta milicia.

Cando se proclama a fillade Fernando VII como raíña de España, Carlos María, seu tío ,atópase en Portugal(onde ocorre algo semellante en España, a raíña “legal” non pode reinar porque seu tío, un ultraconservador, lle usurpouo trono e o país se atopa nunha guerra civil)e co apio do rei Miguel, o usurpador forma unha Corte na cal vai xuntando ós seus partidarios(carlistas)  négase a recoñecer á súa sobriña como raíña.Tui tranfórmase nun niño de espías que pasan constantemente a recibir instruccións do pretendente ao trono español.

Mateo Guillade debeu pasar a Portugal, pero ten mala sorte e é apresado polo bando liberal portugués (que finalmente expulsa ao rei usurpador e o español Carlos ten que fuxir co seu exército cara España) que gaña a guerra en 1834, mateo é apresado e pasa dous anos no cárcere en Lisboa.

Cando Guillade consegue fuxir, España xa levaba dous anos envolta na Iª Guerra carlista, en Galicia os carlistas tentaban organizar a táctica militar en torno á Junta Suprema de Galicia por Don Carlos, que estaba presidida polo cura de Freixo, por orde de Carlos Mª. Guillade volta ó campo de batalla pola metade de 1836 e organiza a súa propia partida carlista tras estar na partida do Arcediano de Melide, chegando como reforzo ós conservadores xusto cando máis o necesitaban, xa que a principios de 1836 perderan dous dos seus mellores militares(Antonio López e Martínez Villaverde) e a principios de 1837 voltan perder outros sonados xefes(O señorito de Bullán, Sramiento e Manuel Pérez). Guillade aproveita o baleiro deixado por eles e faise cos depósitos de armas deixados antes por unnha eexpedición carlista de axuda desde Euskadi), pero en vez de permanecer nas provincias de Coruña e Lugo, que ata entón era onde golpearan máis os carlistas, pasa ó Sur de Ourense e Pontevedra, levando a guerra alí.

Nembargantes Guillade non se presentara ás autoridades carlistas galegas, só o coñecen cando Mateo Guillade se presenta ante D. Carlos en Euskadi, que xa nomeara ao cura de Freixo como caudillo carlista en Galicia, Guillade regresa a Galicia contrariado, xa que el pretendía ser o presidente da Xunta Carlista de Galicia, ao non logralo volta a Galicia coa idea d ecrear outra Junta Carlista que o recomende a él como cabecilla en vez do de Freixo, e traslada o seu cuartel de operacións ao Sur galego, que apenas sorfrira aínda a guerra civil carlista, escapando da autoridade e xurisdicción do Cura de Freixo.

Mateo Guillade consegue fama entre os anos 1837-1838, grazas á súa estratexia de invadir vilas importantes durante unhas horas e logo fuxir co que roubaron; estas tácticas lle permiten sobrevivir ante a política vacilante do aquel entón Capitán Xeneral de Galicia.

A súa primeira victoria foi no santuario de Franqueira( A Cañiza)en agosto de 1837 contra dun destacamento liberal, do que deron conta os espías carlistas de Tui que lle permitiu a Guillade facerlles unha emboscada e matar a dous importantes xefes militares de Isabel II.Ao tempose autotitulase Comandante Xeneral do exéricto carlista en galicia e  crea a Junta Carlista del Sur de Galicia co obxectivo de ser él o xefe supremo carlista en Galicia, envinando axentes a D. Carlos pra que lle dera lexitimidade á súa Junta ( e de paso pediría que nomease a un xefe militar “competente” pra Galicia, criticando ao cura de Freixo e insinuando que o indicado era guillade), pero na súa contra tivo ao ministro galego carlista, J. Arias Teijeiro(que vía nel un ambicioso indisciplinado que sería derrotado). En Setembro ataca Entrimo sendo repelido por benito González Losada ó mando da 2ª compañía da Milicia Nacional en Olelas, fuxindo os facciosos por Lindoso. En Outubro xorde unha conspiración ó mando dun vello oficial en Xinzo de Limia e chaman a Guillade, traendo consigo 30 homes, pero os curas de Sabucedo e Pexeiros avisan ás autoridades e D. Gualbeto corcuera fainos retirarse con 3 mortos.

Non contento con isto ataca Paizás(Freás de eiras)con 70 homes.Declárase o estado de sitio en Xinzo,Celanova,Bande,A Cañiza,Ponteareas e Tui.O comandante militar de Ourense sinalaba as simpatías de Xinzo,Bande e Celanova(excepto os pobos de Rabiño e Refoxos)e declara liberales ó Carballiño,Valdeorras,Trives,Entrimo e Lobios.
En Xullo Guillade volta atacar o Miño, pero é atacado por D Alejandro Marquina ó mando da columna de Ponteareas matándolle oito homes(entre eles un crego ourensán)e os facciosos fuxen a Portugal, onde reaviva forzas e ánimos e volta á liña do Miño por Cartelle sendo batidos en Paradela polo rexemento de Monterrei.Ao mes seguinte, estando en Picouto(Ramirás) a columna de Refoxos(acuartelada no vello priorato)bate contra del;o día 29 ao mando de 100 soldados e 20 cabalos atacan Beade, sendo expulsados polas milicia nacional de Cenlle e Ribadavia ó mando do xuíz de Ribadavia.
 
En 1838.Guillade toma Tui co obxectivo de conseguir o prestixio necesario pra conseguir o nomeamento de xefe supremo carlista.

Na madrugada do 2 de Abril de 1838, Guillade entra en Tui, sabendo que estaría case sen protección, disfraza ós seus homes de soldados isabelinos e conseguen invadir Tui con 130 homes contra 50 soldados do rexemento de Monterrei(Verín); os carlistas entran na vila e tentan tomar o edificio da tesourería, pero chegan os portugueses do rexe3mento de Cazadores de Porto de guarnición en Valença, entre todos fan fuxir ós carlistas, pero éstos regresan en canto ven que o rexemento portugués se retira, avanzan pola Corredoira cara a casa do alcalde liberal a tiro limpo pero ó non atopalo capturan á súa muller e lévana ante a catedral pra fusilala, tivo sorte que o bispo de Tui saíu na súa defensa e logo consegiu que os carlistas non lle prenderan lume a parte da vila desde onde os atacaban, retirándose cara Ponteareas e logo cara a serra do Suído fuxino ds tropas liberais.

O 14 de abril de1838 reaparece en Xinzo de Limia, atacando á súa feira(pra conseguir botín) e entablando combate en Laza contra dunha columna volante provinte de Ourense, que os fai fuxir cara Portugal, onde atopan refuxio e armas, para voltar en Marzo a atacar o sur de Pontevedra, atacando desta vez á Guarda.

O 1 de Xuño de 1838 Guillade ataca a vila da Guarda con 60 homes contra unha pequena guarnición de carabineiros(gardas de aduanas), que ó sabelo abandonan á vila e dan a alarma nas poboacións veciñas, das cales regresan con máis efectivos das milicias urbanas, quer fan fuxir ós carlistas e matar a algún deles na súa retirada.

MORTE DE GUILLADE E DESFEITA DA SÚA PARTIDA.

Vendo cómo se torna a súa sorte Guillade volta a ourense e reforma a súa partida  conseguindo reunir 200 homes cos que ía e viña ao longo da fronteira portuguesa sobre todo polas terras de Celanova, onde según as autoridades é ben recibido(excepto en Rabiño e Cortegada que mantañen a súa Milicia Nacional). toma durante unhas horas a vila de Allariz cun centenar de homes, onde cometen varias tropelías incluso entre os civís, sendo expulsado polas forzas do novo capitán xeneal de Galicia;jerónimo valdés, e dos seus dous mellores oficiais, o marqués de Astáriz e Marquina. Expulsado da provincia volve á provincia de Pontevedra,onde asalta varios pobos(Prado de Covelo...) sendo expulsado por Marquina e Astáriz.

A finais de 1838 os xefes militares Alejandro Marquina e o Marqués de Astariz forman unha estratexia, facendo unha pinza(como a dos exércitos nazi e ruso na II Guerra Mundial) entre Melgazo e Pontedeva,a comezos de Agosto o rexemento de Monterrei mandado por Marquina patrullea o linde con Portugal entre Melgazo e Castro Leboreiro co rexemento de Monterrei mentres a outra parte operaban en Ponteveda e Trado, Guillade entra e tenta tomar o forte de Refoxos (cerca das vellas posesións do marqués de Ximonde, un dos principais valedores dos guerrilleiros carlistas) ó mando do subtenente Nicolás López as tropas xúntasanse e coa axuda de varios naturais do concello de Cortegada e as tropas do rexemento de Monterei ó mando de Alejandro Marquina e Ramón Carpintero fan fuxir ós carlistas.Os guerrilleiros facciosos fuxen ás montañas ara o santuario do Val,créndose libres da persecucíón do exército regular acampan en Escudeiros(Ramirás) pero chegan os soldados e guillade cae morto ós primeiros tiros(xunto a 24 faccioso máis, un dos oficiais mortos era coñecido como "o fillo de Manuela castro de Valongo"); o seu corpo foi enviado de Refoxos a celanova e logo a Ourense, sendo exposto ao público na Horta do Concello (lugar usado habitualmente para expoñer bandidos e crimnais axusticiados)sendo degolado e posta a súa cabeza no Polvorín(ourense), a lenda popular afirmaría que Mateo Guillade foi morto e degolado polo seu propio sobriño.

 Morto Guillade a súa partida desaparece.prácticamente; lle sucede no mando D. José Gil y Araújo (Fidalgo) que fuxe cos efectivos que non foron  feridos ou mortos, pero morrea os poucos días e a partida divídese  en tres seccións: unha , ao mando de Antonio Vázquez Pobadura, que é capturado e fusilado o 29 de agosto de 1838 en Ourense, despois de confesar e acusar como carlistas de quinta columna a varias persoas (que serían logo procesadas) Outra sección estivo ao mando de Veloso, que morre en abril de 1839 en san Paio de Abades. A terceira sección estaba ao mando de Francisco Var e Antonio Almeida,que morren en Refoxos en xaneiro de 1839.